برخی افراد دستخوش فشارها وتجربه های هیجانی و تعارض روانی زیادی می شوند و در نتیجه، به بیماری روانی دچار می گردند. شخصی را که از بیماری روانی رنج می برد می توان با سه نشانه تشخیص داد:

1- ادراک آشفته از خود و دیگران

2- رفتار ناسازگار

3- احساس بدبختی

شخصی که به بیماری روانی مبتلاست از خودش و واقعیت، ادراک آشفته و تحریف شده ای دارد و از این رو، رفتارش در نظر مردم ناسازگار و نابهنجار جلوه می کند. او هم چنین به سبب ابتلا به اضطراب ناشی از تعارضات روانی ناهشیار، از آلام روانی و درماندگی احساس رنج می کند.بیماری روانی به ناتوانی بیمار در ابراز نظر و داوری کردن  و انجام مسئولیت ها یش به نحو جدی و کارآمد و برقراری  روابط درست و سالم  با واقعیت و با مردم منجر می شود. (1)

بیماری روانی را می توان حاصل یادگیری نادرستی دانست که بر اثر فشارهای معین و شرایط رنج آوری که فرد قبلا در معرض آن ها بوده رخ داده است. این یادگیری نادرست به اختلال ادراک فرد از خودش و جهان پیرامونش، و به آموختن راه های معینی از رفتار نابهنجار در تعامل با واقعیت و با مردم انجامیده است. این امکان وجود دارد که تحت شرایطی سالم و سازگار یاد گیری جدیدی صورت بپذیرد، به طوری که فرد از خودش و واقعیت و مردم ادراک درستی به دست آورد، و راه های رفتاری جدیدی را که سازگارتر و رضایت بخش تر باشد فرا گیرد.

“روان درمانی” به فعالیت هدایت شده ای - اساسا مبتنی بر روش های روان شناختی - اطلاق می شود که روان شناس یا روان پزشک برای ایجاد این تغییر در شخصیت و رفتار فرد اتجام می دهد تا زندگی او را سعادتمندانه تر و سازنده تر گرداند.(2)

اسلام برای هدایت و ارشاد انسان و رهانیدن او از جهل و گمراهی و عادت های ناپسند و خلق و خوهای  پست آمد و دگرگونی ژرفی در وجود مردم ، در عقیده و افکار و عادات و رفتار و اخلاقشان، پدید آورد. اسلام درک و دریافت انسان از خودش را تغییر داد و معنای جدیدی از حیات و از رسالت واقعی او در زندگی  به وی بخشید. افکار نادرست و عادت های زشت را تغییر داد و به انسان شیوه ی نوینی در زندگی و در اندیشیدن و در نگاه به خودش و به مردم و کل هستی آموخت. در عرصه ی رفتار و اخلاق و تعامل اجتماعی نیز روش های تازه ای به او تعلیم داد. هم چنین اسلام بسیاری  از ارزش هاس انسانی و خصلت های مهم برای کامیابی در زندگی را که برای تحقق امنیت روانی و سلامت و بهداشت روانی ضروری به شمار می آیند، به او آموخت.

پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم ) همواره سعی داشت یارانش را به هر آنچه بهداشت و سلامت جسمی و روانی آنها را تامین می کرد، رهنمون شود. هم چنین به درمان بیماری جسمی و روانی آن ها اهتمام می ورزید. در اینجا، روش هایی را که آن حضرت در اصلاح رفتار با یارانش و درمان روانی اختلالات رفتاری آنها به کار می گرفت بررسی می کنیم.

روان درمانی با ایمان

ایمان به خدای یگانه و پرستش او نه تنها عامل اساسی و مهم در سلامت و بهداشت روانی است بلکه یک عامل اساسی و مهم در درمان بیماری روانی نیز به شمار می آید، زیرا ایمان به خدای یکتا و نزدیک شدن به او از طریق عبادات و طاعات و در پیش گرفتن تقوا وانجام دادن آنچه مورد رضایت خدا و رسول اوست و دوری کردن از آنچه خدا و پیامبرش از آن نهی کرده اند، جنبه ی روحی انسان را تقویت می کند و انرژی های روحی شگرفی را که در کلیه ی کارکردهای بدنی و روانی انسان تاثیر می گذارد، در او آزاد می سازد. این انرژی ها نیروی خارق العاده ای را در اختیار شخص می نهد که در جسم و روان او تاثیر زیادی می گذرد و به طوری که می تواند بر بیماری های جسمی و روانی اش چیره آید. دلیل بر میزان تاثیر نیروی روحی و روانی در بدن روایاتی است که کتاب های حدیثی از پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) نقل کرده اند و گفته اند آن حضرت چند روز پیاپی روزه ی متصل می گرفت اما یارانش را از این گونه روزه - روزه ی وصال - نهی می کرد وبه آن ها می فرمود: “من همانند شما نیستم ، مرا پروردگارم آب و غذا می دهد"(3)

از این حدیث فهمیده می شود که پیامبر(صلی الله علیه وآله و سلم)  از خداوند متعال غذای روحی دریافت می کرده و این غذا نیروی فوق العاده ی به او می بخشیده است، به طوری که می توانست چند روز پیاپی گرسنگی و تشنگی را تحمل کند بدون آن که جسمش ناتوان یا بیمار شود. این مطلب دلیل آشکاری است بر تاثیر نیروی روحی در بدن.

یکی دیگر از دلایل تاثیر اترژی  روحی بر بدن و کارکردهای آن سخن پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) به حنظله اسیدی، در پاسخ به این گفته  اوست که به پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)  عرض کرد: ای رسول خدا، وقتی در محضر شما هستیم و شما از دوزخ و بهشت سخن می گویید چنان حالتی به ما دست می دهد که گویا آن ها را می بینیم، و زمانی که از نزد شما می رویم سرگرم زن و فرزند و املاک خود می شویم و خیلی چیزها را از یاد می بریم. حضرت به او فرمود: ” سوگند به آن که جانم در دست اوست اگر بر آن حالی که نزد من می یابید و بر یاد خدا پیوسته بمانید فرشتگان در بسترهایتان و در کوچه و بازار با شما دست می دهند اما ای حنظله، آدمی را هر ساعتی حالتی است. حضرت سه بار این جمله را فرمود.

این حدیث نشان می دهد که نزدیک شدن به خداوند متعال از طریق عبادت و ذکر ، حالتی از زلالی وشفافیت در انسان پدید می آورد و انرژی  روحی او را از قید و بندهای بدنی  و مادی آزاد می سازد، در این هنگام انسان می تواند اموری را ادراک کند که وقتی سرگرم امور زندگی مادی و دنیویی اش هست از ادراک آن ها عاجز است.

1- محمد نجاتی/علم النفس فی حیاتنا الیومیه/ص 388

2-جولیان روتر/علم النفس الاکلینیکی /ترجمه ی عطیه محمود هنا/ص 137

3-دکتر محمد نجاتی/حدیث و روانشناسی/ص 299-301

به همت باران طلبه ی مدرسه ی بقیع