مسلم است كه شناسايى‏هاى معمولى درباره شخصيت‏هاى بزرگ ، آن هم در رديف على بن ابيطالب ( ع ) هرگز بحد نصاب نمى‏رسد ، مخصوصا در مواردى كه جوينده شناسايى عناصر و فعاليت‏هاى روحى آن شخصيت را در درون خود ، دريافت ننموده باشد . بعنوان مثال هيچ شناسائى معمولى نمى‏تواند شخصيت عاشق دلباخته را ، ماداميكه خود طعم عشق را نچشيده باشد ، توضيح بدهد . رفتار عينى يا كيفيات مختص درونى عاشق ، مانند حباب‏هايى روى سطح دريا است كه توانايى نشان دادن عظمت دريا و محتويات آن را ندارند . مخصوصا موقعيكه شخصيت مورد بررسى در مقام والاترى از رشد و كمال قرار گرفته باشد ، براى جوينده شناسايى كه از او پايين‏تر است ، جز سايه‏ها يا رموز و علائم نارسايى از حقيقت آن شخصيت ، دست نخواهد داد . به اضافه اينكه تطبيق مفاهم عالى انسانى در شخصيت‏هاى گوناگون انسانى بسيار متفاوت است كه گاهى تا سر حد تضادهم ميرسد . مثلا محبت يك پديده عالى انسانى است و مفهوم مستقيم خود اين كلمه يك پديده مشترك است كه در همه انسانها باستثناى بيماران روانى ديده مى‏شود ، اين مفهوم با نظر به انگيزه‏هاى درونى و برونى و موضوع محبوب و شدت و ضعف و در آميختگى با پديده‏هاى روانى ديگر بقدرى متنوع است كه گويى اصلا جامع مشتركى ندارد . بعنوان مثال تفاوت محبت بانگيزگى عامل مادى محض مانند پول با محبت بانگيزگى عامل تربيت روحى كه موجب محبوبيت يك مربى والا مقام مى‏باشد ، همان تفاوت ميان پول و رشد و كمال روحى مى‏باشد . از طرف ديگر پديده‏هاى تركيبى مفاهيم عالى انسانى در درون شخصيت‏ها با نظر به عظمت رشدى كه دارند ، فوق العاده پيچيده‏تر و ظريف‏تر از آن است كه در انسان‏هاى معمولى بوجود مى‏آيد [ اگر بوجود  بيايد ] بعنوان مثال پديده

مركب از محبت و عدالت و وابستگى آن دو بيك مبدء عالى‏تر ، از ديدگاه معمولى كه هر يك از آن پديده‏ها را بطور منفرد و گسيخته از ديگرى مى‏بيند ، بهيچ وجه قابل درك و شناسايى نمى‏باشد .

بتوضيح اينكه : از نظر شخصيت رشد يافته يك فرد از افراد جامعه بعنوان اينكه انسان است ، محبوب است ، از طرف ديگر قوانين فردى و اجتماعى وجود دارد كه آن انسان خواه ناخواه مشمول آن قوانين است ، تطبيق آن قوانين به آن انسان محبوب ، جريان عدالت را درباره او نيز حتمى مى‏سازد ، پس محبوبيت آن شخصيت در اجتماع با عدالت درهم آميخته است ، يعنى اگر آن انسان خلاف قانونى مرتكب شود ، در عين حال كه از محبوبيت انسانى برخوردار است ، مستحق كيفر نيز مى‏باشد . اگر محبت بانگيزگى عامل مادى شخصى لذت بار بوده باشد ،

همينكه مشمول كيفر گشت ، آن محبت به خصومت و عداوت مبدل مى‏گردد در صورتيكه چون براى شخصيت رشد يافته ، خود انسان ذاتا محبوب است ، و هنوز حق انسانيت او ساقط نگشته است ، لذا محبت مبدل به خصومت شخصى نمى‏شود ،

بلكه رفتار خلاف قانونى به اندازه خود نه كم و زياد از موجوديت او در مجراى انسانيت ميكاهد ، امّا او با اينحال انسان است و از همان جهت انسانى مطلوب و محبوب است .

اين پديده را رفتار عينى على بن ابيطالب ( ع ) در همه زندگانيش اثبات نموده است . در جنگ‏هاى صفين لشكريان معاويه ، آب فرات را بروى لشكريان على مى‏بندند و آنان را در معرض هلاكت قرار مى‏دهند ، با فرمان على فرات بدست لشكريان على مى‏افتد و مى‏خواهند در مقابل خلاف قانون لشكريان معاويه ، آب را بروى آنان ببندند ، حضرت علی علیه السلام فرات را در اختيار آنان مى‏گذارد و از بستن آب بروى لشكريان معاويه ، آن دشمن خونخوار جلوگيرى مى‏كند . همچنين رفتار او با قاتلش . و بطور عموم رفتار او با همه دشمنانش كه دنيا را بر او تنگ كرده بوده‏اند .

اين همان محبت مخلوط با عدالت است كه بدون چشيدن طعم آن ، نمى‏توان شخصيتى را كه داراى اين مفهوم تركيبى است ، مطالعه نمود . باين مفهوم تركيبى ( محبت عدالت ) وابستگى انسان را به مبدء برين ، يعنى خدا ، اضافه كنيد . نتيجتا انسان از ديدگاه شخصيت حضرت علی علیه السلام موضوعى است كه در مجراى سه پديده متنوع مطرح است ، محبوبيت مشمول بودن به عدالت ، وابستگى به خدا .

كدامين نمود روانى و رفتار عينى مى‏تواند حقيقت آن شخصيت را بنماياند كه دارنده وضع روانى تفاعل يافته از سه پديده مزبور بوده باشد ؟ اگر به اين تركيب يافته تفاعلى ، روحيه سلحشورى و معرفت در حدّ اعلا و اخلاق در همه چهره‏هاى اصيل و قدرت بيان و دريافت مطلق در درون هم اضافه شود ، شناسائى چنين شخصيتى تسليم فلسفه و علوم روانى معمولى نمى‏گردد ، تا بتوان او را با اصول و قوانين روانى و فلسفى مورد شناسايى قرار داد . بهمين جهت است كه راه شناسايى ما درباره اين شخصيت والا ، منحصر در اينست كه هر يك يا چند امتياز و عظمت روحى او را ، در انديشه كسانى مطالعه كنيم كه خود باضافه درك آن امتياز و عظمت ، طعم آن را هم تا حدودى چشيده باشند . اين يك شناخت تحليلى است كه اگر هم از صدها عظماى انسان شناسى هر يك از عناصر شخصيت حضرت علی علیه السلام را درك كنيم ، باز حالات تفاعل يافته آن عناصر را درك نخواهيم كرد .

در نتيجه تحقيقات و بررسى‏هاى همه جانبه‏اى كه از آغاز ظهور اسلام تا كنون درباره شخصيت امير المؤمنين على بن ابيطالب ( ع ) چه بوسيله مشاهده كنندگان معاصر او و چه بعدها بوسيله متفكران صاحبنظر اسلامى و ديگر ملل صورت گرفته ، اين حقيقت پذيرفته شده است كه : شخصيت حضرت علی علیه السلام چنانكه در قلمرو مكتب‏هاى الهى [ منهاى نبوت ] در رديف پيامبرانى مانند ابراهيم ، موسى ، عيسى ، محمد ( ص ) ( صاحبان رسالت كلى ) قرار دارد ، همچنان در قلمرو پيشتازان كاروانيان انسانى كه تكامل در انسانيت را هدف‏گيرى نموده‏اند ، در صف اول جاى گرفته است حضرت علی علیه السلام پيامبر نيست و خضوع و تسليمش در برابر پيامبر اسلام و ايمان راستين او به خاتم پيامبران ، چيزى نيست كه قابل كمترين ترديد بوده باشد . حتى بعضى از متفكران را در سطوح و الا سراغ داريم كه ايمان راستين حضرت علی علیه السلام را به پيامبر اسلام بالخصوص و ساير پيامبران بطور عموم ، دليل قاطعانه‏اى براى ثبوت ماوراى طبيعى بودن شخصيت پيامبر اسلام مى‏دانند . مطلب فوق نمايندگى حضرت علی علیه السلام را از طرف رسالت‏هاى كلى تاريخ كه بوسيله پيامبران عرضه شده است اثبات مى‏كند